આપણો દેશ એ ખેતીપ્રધાન તેમજ કૃષિપ્રધાન દેશ છે. ખેતીની અગ્રતામાં ભારત અન્ય ઘણાં દેશો કરતાં અલગ જ તરી આવે છે. એમાં પણ ગુજરાત રાજ્ય તેમજ ખાસ કરીને તો સૌરાષ્ટ્રમાં ખેતીનું પ્રમાણ ખુબ જ વધુ જોવાં મળે છે. હાલમાં એક સમાચાર સામે આવી રહ્યાં છે. ભારતમાં પશુપાલન ક્ષેત્રે ગુજરાત રાજ્ય એ સૌથી અગ્રેસર રહેલું છે.
ગાયોની કુલ 40 ઓલાદો પૈકી ગીર, કાંકરેજ તેમજ ડાંગી 3 ઓલાદ ગુજરાતની જ છે, જેનાં પૈકી ગીર તથા કાંકરેજની ઓલાદોએ દુનિયામાં ખુબ જ નામના પણ મેળવે છે. ભેંસોમાં કુલ 13 ઓલાદોમાંથી જાફરાબાદી, સુરતી, મહેસાણી તથા બન્ની એવી કુલ 4 મુખ્ય ઓલાદો ગુજરાતની જ છે.
ગીર ગાયનાં પશુપાલનમાં વધારેમાં વધારે નફો કેવી રીતે મેળવવો :
આખી દુનિયામાં દૂધનાં ઉત્પાદનમાં ભારતનું સ્થાન પહેલાં નંબરે આવે છે. વર્ષ 2014-15 માં કુલ 14.63 કરોડ ટન દૂધનું ઉત્પાદન કરીને વિશ્વનાં કુલ દૂધનાં ઉત્પાદનમાં કુલ 18.5% હિસ્સો પણ પ્રાપ્ત કરેલ છે. દુનિયામાં દૂધ ઉત્પાદનનો સરેરાશ વધારો કુલ 2% રહ્યો હતો,જેની સરખામણીએ ભારતમાં કુલ 4% જેટલો વધારો પણ નોંધાયો છે, એમ છતાં પણ એવરેજ દૂધનું ઉત્પાદન બાબતે બીજાં દેશો કરતાં ભારત ઘણું પાછળ રહેલું છે.
ભારતનાં કુલ દૂધનાં ઉત્પાદનમાં ગુજરાત રાજયનો ફાળો કુલ 8% રહેલો છે તેમજ ઉત્તરપ્રદેશ, રાજસ્થાન બાદ ત્રીજા નંબર પર ગુજરાત આવે છે.ગાય અને ભેંસમાં ઝડપી તથા યોગ્ય સંવર્ધનની માટે કૃત્રિમ બીજદાનની કામગીરી એ ખુબ જ અગત્યનો ભાગ ભજવે છે. વર્ષ 2013-14માં ગુજરાત રાજ્યમાં કુલ 61 લાખ કૃત્રિમ બીજદાન થયેલ હતું.
આમ, કૃત્રિમ બીજદાનની કામગીરીમાં પણ ઉત્તરપ્રદેશ, તામિલનાડુ બાદ ગુજરાત એ ત્રીજા સ્થાન પર આવે છે. ગાય કરતાં ભેંસમાં બીજદાનની સંખ્યા વધુ રહેલી છે. હવે ગીર તેમજ કાંકરેજ ગાયોનાં પણશુદ્ધ ઓલાદનાં સાંઢનું બીજ ઉપલબ્ધ થયેલ છે, છતાં હજુ પણ ગુજરાતમાં મોટા પાયે સંકર સંવર્ધનની કામગીરી થાય છે જે ઘણી ચિંતાજનક છે.
ગુજરાતમાં ગાયોની કુલ સંખ્યામાં દેશી ગાયો કુલ 85.7% રહેલી છે, જ્યારે સંકર ગાયો ફક્ત 14.3% જ રહેલી છે. આમ છતાં ગાયનાં કુલ દૂધ ઉત્પાદનમાં દેશી ગાયોનો ફાળો ફક્ત 52.2% જ રહેલો છે, જ્યારે સંકર ગાયોનો ફાળો કુલ 47.8% રહેલો છે.જો દેશી ગાયોનાં ઉછેરમાં સંકર ગાય જેવી કાળજી લેવામાં આવે અને વૈજ્ઞાનિક અભિગમ અપનાવવામાં આવે તો ગુજરાત રાજ્યનું દૂધ ઉત્પાદન બમણું થઈ શકે એમ છે.
ભારત તેમજ ગુજરાત રાજ્યની પશુપાલન ક્ષેત્રની પ્રગતિ આવનાર ક્રાંતિનાં એંધાણ છે. આની માટે મોટાં પ્રમાણમાં દેશી ગાયોનાં પ્રચાર પ્રસારની ઘણી જરૂર રહેલી છે. પશુઓની ઉત્પાદકતામાં વધારો કરવાં માટે કુલ 12 મુદ્દાઓને આ લેખમાં રજૂ પણ કરેલ છે. જેનો અમલ કરવાંથી પશુપાલકને આર્થિક દ્રષ્ટિએ ખૂબ જ લાભ થાય એમ છે.
સોયાબીનનો ખાણદાણમાં ઉપયોગ કરો :
આપણા ખાણદાણમાં સોયાબીન ખવડાવવાની પદ્ધતિ ખુબ જ ઓછી જોવાં મળે છે. બીજા ખાણદાણની સાથે દૂધાણ પશુને રોજ કુલ 300-400 ગ્રામ શેકેલાં સોયાબીનનો ભરડો દાણની સાથે આપવામાં આવે તો દાણનાં કુલ પ્રમાણમાં કુલ 1-1.5 કિલો ઘટાડો કરવામાં આવે તો પણ પશુને પુરતો સમતોલ આહાર મળી રહેશે.
કારણકે સોયાબીનમાં કુલ 40% જેટલું પ્રોટીન તેમજ કુલ 20% જેટલી ચરબી રહેલી છે. શેકેલાં સોયાબીન આપવાંથી દરરોજ કુલ 1-1.4 લિટર દૂધનું ઉત્પાદન વધી પણ શકે છે. આથી નિયમિત સંપૂર્ણ ફેટવાળુ સોયાબીન આપવાથી દૂધનાં વ્યવસાયને ઘણું નફાકારક બનાવી શકાય છે.
પશુ પાસે 24 કલાક પીવાનું પાણી રાખો :
ખોરાક વાગોળવાની પ્રક્રિયામાં પશુને થોડા સમયે પાણીની પણ ખુબ જરૂર પડે છે. આની માટે પશુની પાસે સતત પાણી હાજર રહેલું હોય તો જરૂરીયાત પ્રમાણે પા પણ પી શકે છે તેમજ સતત વાગોળ કરીને ખોરાકનું પોષણ પણ કરી શકે છે પણ પાણી ઓછું મળવાને લીધે તેમજ કુલ 3 જ ટાઈમ આપણી અનુકુળતા પ્રમાણે પાણી મળવાને લીધે દૂધ ઉપર એની ખરાબ અસર પણ પડે છે.
સારી દૂધાળ ગાયને કુલ 24 કલાક પાણી આપવામાં આવે તો એનું કુલ 1 લિટર જેટલું દૂધ વધી પણ જાય છે.આની માટે ગમાણની બાજુમાં કુલ 10-15 લિટરવાળુ એક ટબ નીચેથી પાણીની નળીનાં જોડાણવાળું સ્ટેન્ડ મારફતે ફિક્સ કરીને એ ટબનું સ્તર તેમજ જે ટાંકીમાંથી પાણી આવે છે.
તે ટાંકીનું ટોપ સ્તર એક લેવલે ગોઠવી દેવામાં આવે તો પશુ જેટલું પાણી ટબમાંથી પીશે એટલું પાણી ટાંકીમાંથી લેવલ એકસમાન હોવાને લીધે ટબમાં આપમેળે આવી પણ જશે. આ ટબ છલકાશે પણ નહિ તથા ખાલી પણ નહી થાય. માત્ર નાની ટાંકી તથા ટબ બંને એક સ્તર પર ગોઠવી કુલ 24 કલાક પાણી પશુનાં મોઢાની પાસે એટલે કે ગમાણની પાસે પણ ગોઠવી શકાય છે.
પાણીની નાની ટાંકી તેમજ જ્યાંથી પાણી ટબમાં આવે છે, એ ટાંકી સંપૂર્ણ ભરવાં માટે કોઈ ટાંકીમાંથી તેમજ નળમાંથી જોડાણ પણ આપવાનું રહેશે. આ નાની ટાંકી સંપૂર્ણ ભરાઈ જાય એટલે એનાં ટોપ લેવલે એક બોલકોમ જોડવાને લીધે ટાંકી છલકાશે પણ નહિ.
દુઝણા પશુને એક મુઠી ચૂનો અને એક મુઠી મીઠું રોજ ખાણદાણની સાથે આપો :
દૂધ આપતાં પશુનાં લોહીમાં રહેલ કેલ્શિયમને દુધમાં વપરાય છે, તેની પૂર્તિ કરવી ખુબ જ જરૂરી છે. ગાય દૂધ આપતી હોય તો દૂધ તેમજ ગર્ભનાં વિકાસ એમ બંનેની માટે કેલ્શિયમની પણ ઘણી જરૂર રહે છે. આવી દુઝણી ગાયને દરરોજ 1 મૂઠી ચૂનો ખાણદાણની સાથે આપવો જોઈએ. તૈયાર મિનરલ મિલ્ચરમાં કુલ 80% ચૂનો તેમજ કુલ 20% બીજાં ગૌણ તત્વો રહેલાં હોય છે.
તૈયાર મિનરલ મિલ્ચર ખુબ જ મોંઘું પડે છે, એની અવેજીમાં બજારમાં કુલ 5 કિલોનાં પેકિંગમાં ઘરને લગાવવાનો ચૂનો મળતો હોય છે એ લાવીને એક દિવસ પાણીમાં પલાળીને બહાર ખુલ્લામાં સૂકવીને એનો પાઉડર બનાવીને તે ચૂનો દરરોજ આપવામાં આવે તો લોહીમાંથી જતાં કેલ્શિયમની પૂર્તિ પણ થઈ થશે તેમજ દૂધનાં ઉત્પાદનમાં પણ સારો એવો વધારો થઈ થશે.આની ઉપરાંત મીઠાને લીધે પાચન પણ ઘણું બરાબર થશે અને પશુ પાણી પણ પીશે.
ગર્ભકાળની કાળજી રાખો :
ગાયને ગાભણ થયાં કુલ 8 મહિનાની શરૂઆતથી જ દૂધ બંધ કરી દેવું જોઈએ. વિયાણ પહેલાં કુલ 2 મહિના દૂધ પણ બંધ રાખવું જોઈએ તથા ખાણદાણની શરૂઆત કરવી જોઈએ. ગાયનાં ગર્ભમાં બચ્ચાનો વિકાસ પહેલાં કુલ 7 મહિનામાં કુલ 60% તેમજ બાકી રહેલ કુલ 2 મહિનામાં કુલ 40% થાય છે, આથી અંતિમ કુલ 2 મહિના ખૂબ જ અગત્યનાં છે.
આ સમયગાળામાં સારો ખોરાક પણ મળેલ હશે તો વિયાણમાં તેમજ મેલી પડવામાં પણ કોઈ જાતની તકલીફ પડશે નહિ. આની ઉપરાંત વિયાણ પછી થતી બિમારી પણ થશે નહિ. શરૂઆતથી જ વધુ દૂધ આપશે, જેને લીધે વાછરૂને પણ પૂરતું ખીરૂ મળી રહેશે.
સમયસર પુરતા પ્રમાણમાં ખીરૂં ધવડાવો :
ખીરૂ એ ખૂબ જ કિંમતી ઔષધિ સમાન રહેલું છે. વિયાણ પછી તરત આ અમૃત સમાન ખીરૂ પણ ધવડાવવું જોઈએ. વાછરૂ જેટલુ વહેલું ખીરૂ ધાવશે એટલુ વધુ ઉપયોગી પણ થશે. આથી જરા પણ સમય ગુમાવ્યા વિના વાછરૂને જન્મ્યા બાદ સાફસૂફ કર્યા પછી તરત જ ધવડાવી દેવું જોઈએ. ખીરામાં દૂધ કરતાં કુલ 3-5 ગણું પ્રોટીન પણ રહેલું હોય છે, તેમ જ વાછરૂને પણ જરૂરી બધા વિટામિન પણ હોય છે.
ખીરૂ એ રેચક છે, જેને લીધે વાછરૂનાં આંતરડામાં જામેલ મળ પણ બહાર નીકળી જાય છે. આની સિવાય ખીરાથી વાછરૂને ઘણાં રોગો સામે લડવાની રોગ પ્રતિકારક શક્તિ પણ મળતી હોય છે. ખીરૂ એ વાછરૂનાં વજનનાં કુલ 10% મુજબ નિયમિત કુલ 2-3 વાર ધવડાવીને આપવું જોઈએ. આની માટે મેલી પડવાની રાહ કદી પણ જોવી પડે નહિ.
વિયાણ બાદ ગાયની કાળજી :
વિયાણનાં સમયે ગાયને હેરાન પણ કરવી જોઈએ નહિ તથા જો પ્રથમ પાણીની કોથળી તૂટ્યા બાદ કુલ 2-3 કલાકમાં વિયાણ ન થાય તો એને વિયાણ સંબંધી કોઈપણ સમસ્યા પણ હોઈ શકે છે, તેથી પશુ ચિકિત્સક અધિકારીશ્રીનો પણ તાત્કાલિક સંપર્ક કરવો જોઈએ. વિયાણ પછી ગાયની મેલી કુલ 8-10 કલાકમાં પડી જવી જોઈએ.
આની પહેલાં પણ અનાવશ્યક ઉતાવળ કરવી જોઈએ નહિ, પણ આ સમયગાળામાં મેલી ન પડે તો પશુ ચિકિત્સકને બોલાવીને મેલીને પણ કઢાવવી જોઈએ. પડી ગયેલાં મેલી ગાય જ ખાય એની પણ કાળજી રાખવી જોઈએ. શરૂઆતનાં કુલ 3 દિવસ ગાયને નીચે મુજબનો વધારાનો ખોરાક પણ આપવો જોઈએ.
કુલ 2 કિલો બાજરી, 1 કિલો ગોળ, 200 ગ્રામ તેલ વડે બનાવેલ ઘુઘરીમાં કુલ 1-1 મૂઠી સુવા, મેથી, અસેળીયો તેમજ સૂંઠ નાખવી, જેનાંથી સુવાંથી દૂધ વધે, મેથી દ્વારા શક્તિ મળે, અસેળીયોથી ગર્ભાશયની સફાઈ પણ થાય તેમજ સૂઠથી યોગ્ય પાચન પણ થાય.
કૃમિનાશક દવા આપો :
વાછરૂંને પહેલાં કુલ 10 દિવસની ઉંમરે તથા ત્યારપછી કુલ 3 મહિના સુધી દર મહીને તેમજ ત્યારપછી વર્ષ સુધી કુલ દર 3 મહીને કૃમિનાશક દવા તેનાં વજનની માત્રામાં આપવી જોઈએ, આથી વાછરૂનો વિકાસ પણ ખૂબ જ ઝડપથી થાય છે.
આઉનો સોજો, આંચળની બિમારીમાં કાળજી રાખો :
આંચળ બાવળાની બિમારીથી પણ ખૂબ જ નુકસાન થત્ય હોય છે. માત્ર 1-2 આંચળ નકામાં થઈ ગયેલાં હોય એવી ગાય આર્થિક રીતે પણ કદી પોસાય નહી. આથી આ બિમારીની સામે ઘણી કાળજી રાખવી ખુબ જ જરૂરી છે. આ રોગ ન થાય એ માટે સ્વચ્છતા પણ જાળવવી જોઈએ. પશુને બેસવાની જગ્યા એ સપાટ તેમજ પોચી હોવી તે પણ જરૂરી છે. દોહન ક્રિયામાં ઝડપ રાખવી જોઈએ. દોહી લીધા પછી ગાય તરત બેસે નહિ એની માટે દાણ-ચારો પણ દોહન કર્યાં પછી આપો. આંચળની બિમારીમાં તરત જ પશુ ડૉકટરની મદદ લેવી જોઈએ.
ઉનાળામાં દૂધ ઉત્પાદનમાં થતો ઘટાડો અટકાવવાના ઉપાયો અપનાવો :
ઉનાળામાં રેસાવાળા પદાર્થની માત્રા ઓછી હોય એવો પણ ખોરાક આપવો જોઈએ. સૂકો ઘાસચા એરો રાત્રિનાં સમયે આપવો ઘણો હિતાવહ છે. ઉનાળામાં ગાયો ઘાસચારો ખાવાની ઓછી ઈચ્છા ધરાવે છે, જેનાંથી દૂધનાં ફેટ પર પણ ઘણી માઠી અસર થતી હોય છે. આવાં સંજોગોમાં દૂધાળ ગાયોનાં દાણમાં કુલ 16 પાપડીયો ખારો એટલે કે સાડિયમ બાય કાર્બોનેટને ઉમેરવાથી દૂધમાં ફેટનાં ટકા પણ જળવાઈ રહે છે.
